Van boerenzoon tot vermaard graficus Jacob (Jac.) Jongert geboren in de Engewormer

door Frans Koelemeijer
In de jaren 20 en 30 van de vorige eeuw verschijnen er in het straatbeeld van steden en dorpen grote reclames van Nelle tabak en thee. Ook in Wormer had je indertijd van deze reclames. De reclames voor van Nelle zijn het werk van een in de Engewormer geboren boerenzoon: Jacob Jongert. Hij is dan in dienst van de firma van Nelle In Rotterdam. Voor van Nelle maakt hij meer dan 1000 reclamewerken.

Jeugd in de Engewormer

In 1883 wordt aan de noordkant van de Engewormer ter hoogte van de huidige fiets/voetgangersbrug over de ringvaart een boerenzoon geboren: Jacob Jongert.

Hij is enig kind van vader Jan Jongert en Neeltje May. Vader is van het jaar 1855, moeder is een jaar ouder. Zij trouwen in 1882. De familie Jongert is oorspronkelijk afkomstig uit Benningbroek, we spreken dan van het jaar 1690, en is verder te traceren in Barsingerhorn en Zuid- en Noordschermer alvorens uit te zwermen naar Wormer en omgeving.
Volgens de overlevering laadt overgrootvaderJan Jongert eind 1836 zijn bezittingen op een boerenwagen en trekt met zijn gehele gezin naar het dorp Wormer.
De nakomelingen blijven daar, in het dorp en de polder, of vestigen zich in de directe omgeving (Wormerveer, Zaandam, Oostzaan en Baarn).
Aanvankelijk zijn vader en moeder van plan in het dorp te gaan wonen, in een huisje dat eigendom is van grootvader, maar zij besluiten al snel in te trekken op de boerderij in de Engewormer waar vader Jacob woont samen met zijn vrouw Jannetje Vink. Vader en zoon, moeder en schoondochter wonen daar dus samen, wat in die tijd niet ongebruikelijk is.
In zijn jeugdjaren helpt hij vader en moeder bij het boerenwerk.
Maar langzamerhand, met het klimmen der jaren, begint hij te vervreemden van het boerenwerk. Ofschoon hij geen slechte leerling is en opvalt door zijn heldere opmerkingsgave, bevalt de school niet erg. Op een gegeven dag besluit hij dan ook dat hij niet meer naar school gaat en het voorbeeld te volgen van een medeleerling die in Wormerveer op tekenles zit.

Opleiding tot tekenleraar

Zijn nieuwe leven begint in 1898.
Hij neemt een drastisch besluit en schrijft zich in bij de Quellinus tekenschool in Amsterdam.
In Amsterdam volgt Jac. vervolgens onder meer de opleiding aan de kunstnijverheid- en tekenschool en de Rijksacademie. Hij behaalt zijn MO tekenen in 1905. In Rotterdam wordt het examen afgenomen, de stad die later zo belangrijk wordt in zijn leven.
Een belangrijke ontmoeting tijdens zijn opleiding is die met Richard Roland Holst. Dat is een telg uit een rijke familie met socialistische sympathieën. Op zijn opleiding heeft hij via medestudenten ook al kennis met deze ideeën kennis gemaakt. Roland Holst is kunstenaar en werkt aan opdrachten/muurschilderingen o.a. in het gebouw van de diamantbewerkersbond. Daar brengt hij wandschilderingen aan, voorstellende het verleden, heden en toekomst van de arbeidersbeweging. Zijn vrouw Henriette Roland Holst schrijft daarbij de teksten. De student Jac.Jongert assisteert Roland Holst bij deze muurschilderingen. Met de familie Holst wordt een innige en langdurige vriendschap opgebouwd. Roland Holst ondersteunt Jac. , geeft hem adviezen en betaalt zelfs de huur van een woning in Amsterdam. Vader en moeder Jongert konden zich dat niet veroorloven. Ook aan de contacten van Roland Holst zal hij later veel te danken hebben.

Beemster en Purmerender jaren

Al snel na het behalen van zijn acte wordt hij aangenomen op de Stadstekenschool in Purmerend. Hij gaat daar een avondcursus verzorgen tegen een jaarwedde van hondert gulden. Hij is inmiddels verloofd met Catherina Geerke, dochter van de winkelier Geerke uit Wormerveer. Geerke doet in dameshoeden in een pand aan de Zaanweg waar tegenwoordig drukkerij Zaansprint is gevestigd. Geerke vestigt zich ook in Haarlem.
Door zijn vele contacten, met name ook in Haarlem, weet Jongert zijn stijl verder te ontwikkelen.
Een sollicitatie naar een vacature bij een school in Amsterdam heeft succes.
Hij kan ook aan de slag bij de Industrieschool voor Meisjes in Amsterdam. Daar geeft hij les van 1908 tot 1911. Nu kan hij ook samen met zijn verloofde verdere plannen smeden.
Zij besluiten te trouwen en zich in de Beemster aan de Zuiderweg te vestigen In 1910 wordt hier hun eerste zoon, Jan, geboren. In Purmerend worden vervolgens ook de kinderen Noor, Beatrijs en Anna geboren.
Na twee en half jaar in de Beemster te hebben gewoond, kan in 1911 een wat comfortabeler huis in Purmerend in de Julianastraat worden betrokken. Hier blijven ze ook maar kort wonen want in 1912 kunnen zij met toestemming van de gemeente gaan wonen in het witte huis naast de gemeentewerf aan de Beemsterringvaart, het tegenwoordige Witte Huis aan de Houttuinen. Hier heeft hij ook de beschikking over een atelier.

Politiek actief

Politiek gaat steeds meer betekenen en de Jongerts worden lid van de SDAP. Zij spreken op 1 mei manifestaties en over het vrouwenkiesrecht in Purmerend. Daar zijn ook Henriette en Rik Roland Holst aanwezig en Aletta Jacobs.
Een fanatiek partijganger zal Jac. Jongert echter nooit worden. Roland Holst adviseert hem zich vooral op zijn werk te concentreren.

Opdrachten
Naast zijn werk als leraar weet hij een aantal opdrachten naar binnen te slepen.
Zo krijgt hij de opdracht in Purmerend een gedenkraam voor vijfhonderd jaar stad Purmerend aan te brengen in het toenmalige stadhuis in Purmerend aan de Kaasmarkt. Het is 1912. Het gedenkraam is nog steeds te bewonderen in het gebouw, dat nu het Purmerends Museum herbergt.
In Purmerend komt hij in contact met de Purmerendse uitgeverij Muusses. Voor deze firma begint hij vignetten en illustraties te maken voor schoolboeken.
Werk dat hij in deze periode ook doet: affiches/litho’s ontwerpen voor tentoonstellingen.

Hoofdleraar in Rotterdam

Zijn naam weet hij steeds meer te vestigen.
Op het einde van de oorlog wordt dochter Anna geboren. Terwijl zijn vrouw nog bijkomt van de bevalling, ontvangt hij een telegram uit Rotterdam: benoeming tot hoofdleraar aan de Rotterdamse Academie van Beeldende kunsten en Technische Wetenschappen. Hij wordt hoofdleraar decoratieve kunst & kunstnijverheid aan de avondopleiding en leraar decoratief tekenen aan de dagopleiding. Het is zijn oude vriend Roland Holst die daar de weg voor heeft geplaveid.

De verhuizing naar Rotterdam betekent een nieuwe fase in het leven van de Jongerts.
Omdat niet onmiddellijk geschikte huisvesting wordt gevonden voor het gezin dat nu uit zes personen bestaat, kan het gehele gezin nog niet verhuizen. Voordat dat echter het geval is, treft het noodlot zijn vrouw Catherina. Zij wordt het slachtoffer van de alom heersende Spaanse griep en overlijdt weldra. Het is veertien oktober 1918.

Nu staat hij voor de zware taak om zowel een nieuwe baan waar te maken als een gezin met nog jonge kinderen te onderhouden en op te voeden. Wanneer het gehele gezin weer verenigd is in Rotterdam, begint het nieuwe leven daadwerkelijk.

Een jaar later hertrouwt hij met een oud leerling uit zijn Amsterdamse tijd, Johanna Paulina van Seggern. Zij is bijna 17 jaar jonger dan de nu inmiddels gevestigde leraar.
Uit dit huwelijk komen nog drie kinderen voort: Roland in 1921 (vernoemd vermoedelijk naar Rik Roland Holst), Paula in 1923 en Aya Sofia in 1928.
De financiële situatie verbetert nu zienderogen waardoor hij eindelijk verlost is van de voortdurende schulden. Niet alleen het leraarschap aan de academie zorgt voor een stabiel inkomen, ook de opbrengsten uit diverse opdrachten brengen geld in het laatje.

In dienst van Van Nelle

Zijn naam weet Jongert definitie te vestigen met zijn werk voor de Van Nelle Fabriek. Koos van de Leeuw van de directie nodigt Jongert uit voor Van Nelle een artistiek affiche te ontwerpen.
Het affiche is het begin van een jarenlange relatie tussen Jongert en de Van Nelle-fabriek, een relatie die voor meer bestaanszekerheid zorgt voor het inmiddels grote gezin.
Het aantal opdrachten voor Van Nelle neemt nu zo’n enorme vlucht dat Jongert zelfs medewerkers in dienst moet nemen. Vaak zijn dat leerlingen of pas afgestudeerden. Ook zijn kinderen Jan en Beatrijs werken mee met vader in het atelier. Hij maakt meer dan duizend ontwerpen voor producten van Van Nelle, variërend van de bekende muurreclames, koffie- en theeblikken, etalageopstellingen, illustraties in boeken enz.

Atelier in Wormer

Het contact met Wormer blijft innig. Als Roland wordt geboren, verblijven de drie oudste kinderen bij zijn moeder in Wormer en gaan daar ook een half jaar naar school. Wormer blijft die jaren een soort tweede woonplaats. Dat wordt nog versterkt door de bouw van een atelier in 1921 aan de Torenlaan. Van daaruit worden ook de vakanties doorgebracht, vooral op het water van het Zwet en de Merken. Het gaat goed met de Jongerts, er wordt zelfs een auto gekocht en kunnen vakanties worden doorgebracht in Frankrijk. Ook onderneemt hij een tocht naar Rusland.

Oorlog

In mei 1940 wordt het centrum van Rotterdam gebombardeerd. De academie, het atelier en al zijn werk gaan in vlammen op. Kort daarop krijgt hij tuberculose, belandt in een sanatorium in Doorn en schrijft tijdens zijn verblijf in het sanatorium zijn memoires.
Hij wordt niet meer de oude en sterft een jaar later, in 1942. In Reeuwijk wordt hij in alle stilte begraven.

 
Meer lezen: Jaarboek 2013 Historisch Genootschap Wormer, Jac. Jongert
Van boerenzoon tot vermaard graficus.